پیشینه‌ی اولین جاده‌ها به حدود 4000 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و امروزه نیز دستخوش تغییراتی بنیادین شده است. تکنیک‌های راهسازی به مرور با مطالعه ترافیک جاده‌ها، ضخامت سنگ‌ها، تراز بندی جاده‌ها و شیب‌ها، توسعه داده شد. متریال ساخت جاده‌های مدرن از آسفالت و یا بتن است. البته شرایط، خطرات، الزام‌ها و پیچیدگی‌های منحصر به فرد هر پروژه راهسازی و عملیات حمل و نقل ، روند توسعه پروژه را متناسب با پروژه منفرد تنظیم می‌نماید.
عملیات راهسازی چیست؟
عملیات راهسازی و حمل و نقل، عموماً در ساخت جاده‌های روستایی، شهری و همچنین جاده‌های بین شهری صورت می‌پذیرد و با توجه به شرایط ویژه عملیات راهسازی و حمل و نقل، دقت نظر مهندس‌ها در طراحی و محاسبات آن بسیار از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال اگر در راستای طراحی یک جاده به نحوه‌ی پیچ‌های جاده توجه کافی نشود؛ قطعاً با تصادف‌های بی‌شماری مواجه خواهیم بود. در گام بعدی تنظیم بودن سطوح جاده و دوام و قوام آن نیز از جمله مواردی است که مهندسین با پرداختن به آن، موانع پیش رو را رفع می‌کنند.
از همین رو در ادامه سه اصل مهم عملیات راهسازی و همینطور عملیات حمل و نقل را برای شما شرح می‌دهیم. به طور گسترده، عملیات راهسازی و حمل و نقل را می‌توان با سه فرآیند توصیف کرد:
- تنظیم
- زیر سازی
- روسازی
1. تنظیم:
عملیات تنظیم به دنبال ابعادی که در نقشه‌های طرح انجام می‌شود.
روش صفحه نمایه، یک روش معمول تنظیم است که مورداستفاده قرار می‌گیرد. یکسری تابلوهایی که قابلیت این را دارند که، سطح دقیق 1 متر بالاتر از سطح ساخت و ساز کامل را نشان دهند، در فواصل امتداد خطوط پیشنهادی جاده‌ها قرار می‌گیرند. از یک پروفیل با ارتفاع ثابت برای کنترل سطوح حفر شده بین این صفحات نمایه، استفاده می‌شود.
2. زیر سازی:
یکی از کارهای اصلی در ساخت جاده‌ها و عملیات حمل و نقل و راهسازی، کارهای خاکی و زیرسازی است. زیرسازی شامل حذف سطح خاک از هرگونه پوشش گیاهی، خاک برداری و درجه بندی منطقه به «سطح تشکیل»، می‌شود. عملیات زیرسازی در فرآیند راهسازی و حمل و نقل معمولاً با استفاده از بیل تراکتور، گریدر یا بولدوزر انجام می‌شود. آنچه در این فرآیند ضروری است این مورد می‌باشد که، مقاومت زیرلایه قبل از شروع کار خاک‌برداری آزمایش بشود. عمده‌ی کارهای زیرسازی در عملیات راهسازی با استفاده از خاک‌برداری و خاک‌ریزی صورت می‌گیرند.
3. ساخت روسازی:
درگام بعدی، پس از آماده کردن زیرلایه و نصب سرویس‌های زهکشی، می‌توانید عملیات روسازی را آغاز کنید. فرآیند روسازی می‌تواند فرآیندی انعطاف‌پذیر یا سفت و سخت باشد. مزایا و معایبی برای هر یک از این موارد وجود دارد که بسته به نیازهای خاص یک پروژه راهسازی و حمل و نقل می‌تواند یکی از آن‌ها انتخاب شود. فرآیند روسازی‌های سخت دارای هزینه‌های نگهداری پایین‌تر، مقاومت بالاتر و طول عمر طولانی‌تر هستند. در طرف مقابل، فرآیند روسازی‌های انعطاف پذیر در عملیات راهسازی هزینه ساخت کمتری دارند و همچنین توانایی بالاتری در انبساط و انقباض با دما دارند؛ اما عمر این روسازی‌ها کمتر است.
انواع راه‌ها در پروژه راهسازی و عملیات حمل و نقل
آزادراه (freeway): در آزادراه هيچ مانعي بر سر راه حركت وسايل نقليه وجود ندارد. راه‌هايي با داشتن حداقل چهار خط عبور و حايل‌هاي وسط این راه‌ها هستند. آزادراه‌ها بدون تقاطع مي‌باشند.
بزرگ راه (Exqressway): بزرگ راه‌ها، مسيرهايي هستند باحداقل 4 خط عبور كه حداقل تقاطعات ترافيكي را دارد و بريدگي‌ها با هم حداقل km2 فاصله دارند.
مراحل عملیات حمل و نقل و راهسازی
1. مرحله اول عملیات راهسازی و حمل و نقل
در ابتدایی‌ترین مرحله‌ی عملیات راهسازی، مهندس عملیات حمل و نقل و یا راهسازی باید یک نقشه‌ی توپوگرافی که مشخصات فیزیکی زمین برای ناحیه جاده را در بردارد، تهیه کند. حتماً این نقشه توپوگرافی باید دارای منحنی‌های میزان باشد. همچنین در این مرحله از عملیات راهسازی، باید مشخصات زمینی که بنا است جاده دیر آن زمین ساخته شود، مشخص شود. نوع زمین برای ساخت جاده می‌تواند به صورت دشتی، کوهستانی یا تپه ماهوری باشد.
در گام بعدی مشخصات مربوط به جاده مانند تعداد خط‌های عبور در مسیر رفت و برگشت و… باید مشخص شود. همچنین در این مرحله سرعت طرح و حداقل و حداکثر شیب مجازی که این جاده می‌تواند داشته باشد را مهندسین عملیات راهسازی مشخص می‌کنند.
2. مرحله دوم عملیات راهسازی و حمل و نقل
پرگارزنی راه در این مرحله از عملیات راهسازی بایدانجام گیرد. در گام ابتدایی این مرحله، باید شعاع مناسب را با توجه به مقداری که در مرحله قبل و از مقدار شیب به دست آوردید، محاسبه کنید. در گام بعدی، مهندسین پروژه راهسازی از ابتدای جاده تا انتهای جاده، باید دایره‌هایی با شعاع محاسبه شده رسم کنند، به صورتی که کل مسیر را در عملیات حمل و نقل پوشش دهد.
3. مرحله سوم عملیات حمل و نقل و راهسازی
مرحله‌ی سوم یکی از مهم‌ترین مراحل در عملیات راهسازی است. در مرحله‌ی سوم، باید خطوط شکسته مشخص شوند. برای مشخص کردن این خطوط شکسته در مسیر، نیاز است به مواردی خاص توجه نمایید. ازجمله مواردی که باید به آن در این مرحله از عملیات حمل و نقل توجه کنید، این است که جاده‌ای که توسط شما طراحی می‌شود، باید تعداد شکستگی‌ها و انحناهای کمینه داشته باشد. همچنین زاویه‌ای که مسیر را منحرف می‌کند باید حداقل مقدار خود باشد. با در نظر گرفتن تمام این موارد، باید محل خطوط شکسته را تعیین کنید. همچنین قوس‌های قائم مسیر را نیز طراحی کنید. اگر به نکات گفته شده دقت کنید، می‌توانید خطوط شکسته بهینه را در عملیات حمل و نقل طراحی کنید.
سخن آخر
به‌طورکلی می‌توان گفت عملیات حمل و نقل و راهسازی شامل: زیرسازی، روسازی، قرار دادن جدول و علائم راهنمایی و رانندگی در جاده است. مراحل عملیات راهسازی و حمل و نقل به طور خلاصه در ۶ مرحله جمع می‌شود که در طول این مطلب، بیانش کردیم. امیدواریم این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.